Naturalis moet verbouwing staken wegens auteursrecht architect

Bij het creëren van een werk ontstaat automatisch een daar op rustend auteursrecht. Een auteursrecht hoeft dus nergens geregistreerd te worden. Niet alles zal beschermd zijn onder het auteursrecht, maar erg streng zijn de voorwaarden niet. Gebruikelijk is dat het auteursrecht ter discussie staat bij muziek-, film- en boekwerken, maar het auteursrecht is ook relevant voor architecten. Zo kunnen schetsen, bouwtekeningen en het uiteindelijke ontwerp onderwerp zijn van auteursrechtelijke bescherming.

De exploitatie van een auteursrecht kan overgedragen worden. Echter, niet-overdraagbaar is het zogenaamde ‘persoonlijkheidsrecht’ van de maker van een werk. Dit houdt onder andere in dat de maker het recht heeft zicht te verzetten tegen wijziging van zijn werk door anderen. In het geval van een architect betekent dit dus dat hij onder de juiste omstandigheden bezwaar kan maken tegen aantasting van het gebouw in kwestie.

Architect versus Naturalis

Bij Naturalis was er behoefte aan uitbreiding van het museum. Een verbouwing van het interieur én uitbreiding door middel van de aanbouw van een nieuw gebouw werd dan ook noodzakelijk geacht. De architect van het museumgebouw wilde daar een stokje voor steken en stapte naar de rechter. In zijn eis heeft hij benadrukt dat hij niet een tegenstander is van de uitbreiding, maar de wijzigingen in de door Naturalis gestelde vorm aan het Naturalisgebouw maakte naar zijn mening inbreuk op zijn persoonlijkheidsrechten.

Eerder dit jaar bracht de rechter al een fysiek bezoek aan het museum om te bepalen of het in aanmerking kwam voor auteursrechtelijke bescherming. Het oordeel luidde bevestigend: bepaald werd dat het interieur van het museum duidelijk gekenmerkt wordt door individueel herkenbare en aan elkaar gekoppelde afzonderlijke ruimtes, waardoor doorkijkjes en vrije ruimtes ontstaan, en het verschil tussen licht en donker een belangrijke rol speelt. De geplande herinrichting van deze ruimtes zou volgens de architect het museum degraderen tot een kolossale loods.

Uitspraak

De rechter was het met de architect eens dat de herinrichting van de kenmerkende ruimtes het oorspronkelijke ontwerp in de kern raakt. Om die reden vormt de geplande verandering volgens de rechter een wezenlijke aantasting van het werk – en dus een inbreuk op het auteursrecht.

Kan een architect alle wijzigingen aan gebouwen die door hem zijn ontworpen tegenhouden? Nee: de sloop van een gebouw kan bijvoorbeeld niet op grond van een auteursrecht worden tegengehouden, want sloop wordt niet gezien als ‘aantasting van het werk’. Dit zou ook niet anders moeten zijn: zou een sloop altijd maar op grond van een auteursrecht tegengehouden kunnen worden, dan zou dit tot maatschappelijk moeilijk te aanvaarden gevolgen leiden. Maar ook bij minder ingrijpende wijzigingen wordt verzet van de architect niet altijd gehonoreerd. In sommige gevallen is het maken van een belangenafweging noodzakelijk.

Deze uitspraak betreft een kort geding, wat in feite slechts een tijdelijke oplossing geeft. Het is nu wachten tot de definitieve beslissing, welke pas over enkele maanden wordt verwacht. De situatie is nu dat Naturalis haar geplande verbouwingen niet voort kan zetten en – zo zegt zij zelf – moet vrezen voor faillissement.

Update 14-4

Inmiddels heeft Naturalis een schikking bereikt met de architect. Na betaling van 1,5 miljoen euro, dat naar een nieuw op te richten stichting gaat, kan Naturalis de verbouwing toch doorzetten.  

Beeld: Neutelings Riedijk Architects